ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 4، تیر 1403 ، شماره پی در پی 98

بررسی تفکر مثبت در منطق‌الطیر عطار با تأکید بر الگوی مارتین سلیگمن

صفحه (47 - 66)
خدابخش اسداللهی (نویسنده مسئول)، زینب برزگر ماهر
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1402

چکیده

زمینه وهدف: کمال و سعادت آدمی، همواره به عنوان هدف نهایی در متون عرفانی اسلامی مطرح بوده است؛ منطق‌الطیر عطار یکی از آثار برجستۀ عرفانی، در قالب سفری تمثیلی، الگوی رفتاری مشخصی را جهت دستیابی انسان به سعادت ارائه میکند؛ از سویی دیگر، روانشناسی مثبتگرا، با تأکید بر پرورش فضایل اخلاقی چون تواضع، مهرورزی، خویشتنداری، در پی ایجاد رضایت پایدار در زندگی است؛ هدف از انجام این پژوهش تطبیق شاخصه های روان‌شناسی مثبتگرا در منطق‌الطیر عطار بر پایۀ الگوی مارتین سلیگمن است تا وجوه تفکر مثبت را نزد ذهن و زبان عرفانیِ عطار به اثبات رساند.

روش مطالعه: پژوهش حاضر، به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و بر پایۀ منابع کتابخانه ای، انجام میشود؛ جامعۀ آماری منطق‌الطیر عطار و نمونۀ آماری ابیات مربوط به قصۀ تمثیلی پرندگان و سیمرغ است.

یافته ها: پژوهش حاضر نشان میدهد هر شش خوشۀ خرد، شجاعت، اعتدال، فعالیتهای اجتماعی، انسانیت و تعالی در نظریۀ سلیگمن، مصادیق مشخصی در منطق الطیر عطار دارد؛ سفر در منطق‌الطیر به مثابۀ فرآیندی است که در پی خویشتن‌پذیری و خودآگاهی، سبب پرورش تفکر مثبت میشود؛ کنش گروهی پرندگان، تفکر انتقادی هدهد و آزادی عمل، از نمودهای تفکر اجتماعی مثبت در منطق‌الطیر هستند؛ همچنین پیوند سی مرغ با سیمرغ نمودی از مفهوم تعالی در این منظومه است که قرابت معناداری با هدف غایی در نظریۀ مثبتگرای سلیگمن دارد.

نتیجه گیری: نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد پیش از آنکه نظریه پردازان غربی در سدۀ اخیر به اهمیت فضایل اخلاقی، معنویت و ایمان در پرورش روان آدمی بپردازند، عرفان اسلامی در قرون گذشته، به صورت جامع و کامل در قالب آثاری چون منطق‌الطیر، به این مقوله پرداخته است؛ بنابراین، نظریۀ تفکر مثبت، پیشینه ای ایرانی- اسلامی دارد؛ منطق‌الطیر عطار در لایه های روانی متن، دربرگیرندۀ بن‌مایه های برجسته ای از تفکر مثبت بوده و با تأکید بر توانمندیهای بالقوۀ آدمی، هنجار مطلوب جهت تعالی نوع انسان را ارائه میکند.

کلمات کلیدی
منطق الطیر , فرید‌الدین عطار نیشابوری , مارتین سلیگمن , تفکر مثبت

• احمدی، زهرا؛ محقق ارومی، شهرام (1401) منطق الطیر فریدالدین عطار نیشابوری، بازنویسی و شرح، تهران: آفتاب اندیشه.
• انصاری، قاسم (1378 ) مبانی تصوف و عرفان، تهران: پیام نور.
• پورنامداریان، تقی(1386) دیدار با سیمرغ شعر و عرفان و اندیشه های عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• رایس، فیلیپ (1392) روانشناسی رشد، ترجمۀ مهشید فروغان، تهران: ارجمند.
• زرین کوب، عبدالحسین (1378) صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.
• سجادی،سید جعفر(1389 ) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
• سلیگمن،مارتین (1379) کودک مثبتگرا، ترجمۀ ناهید ایران‌نژاد، تهران: دایره.
• سلیگمن، مارتین (1394) شکوفایی روانشناسی مثبتگرا، ترجمه امیر کامکار، سکینه هژبریان، تهران: روان.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378 ) زبور فارسی، تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس (1382 ) سبک شناسی شعر، تهران: فردوس.
• عطار فرید الدین (1381) منطق‌الطیر، تصحیح و تعلیق حمید حمید، تهران: طلوع.
• عطار فرید الدین (1386) مصیبتنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
• عطار فرید الدین (1391) تذکره الاولیا، محمد استعلامی، تهران: زوار.
• قربانی، ام‌البنین؛ نجار نوبری، عفت؛ محسنی هنجنی، فریده؛ لطفی عظیمی، افسانه (1402) بررسی مولفه های مثبت‌اندیشی در غزلیات صائب تبریزی بر مبنای نظریۀ مثبت‌نگر مارتین سلیگمن، نشریۀ علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)16-88. صص 119-143
• فروزانفر، بدیع الزمان (1389) شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری،تهران، زوار.
• کار، آلن (1385) روانشناسی مثبت علم شادمانی و نیروی انسانی ترجمه حسن پاشا شریفی، و جعفر زندی زند، تهران: سخن.
• نسفی، عزیز الدین (1362) الانسان الاکامل، تصحیح ماژیران موله، ترجمه ضیاءالدین دهشیدی، تهران: طهوری.
• Arnold, Kyle. (2014) "Behind the Mirror: Reflective Listening and its tain in the Work of Carl Rogers". The Humanistic Psychologist. Pp:354-369
• Diebel, T., Woodcock, C., Cooper, C., & Brignell, C. (2016). Establishing the effectiveness of a gratitude diary intervention on children’s sense of school belonging. Educational and Child Psychology.pp: 117–129.
• Fisher, J. W. (2009). Investigating Australian education students’ views about spiritual well-being as schools. International Journal of compared with teachers in Children's Spirituality, pp: 151–16
• Finfgeld, D. L. (1999), Courage as a process of pushing beyond the struggle. Qualitative Health Resources. pp: 803–814.
• Kramer, D.A. (2000), Wisdom as a classical source of human strength: Conceptualization and empirical inquiry. Journal of Social and Clinical Psychology
• Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004), Character strengths and virtues: A handbook and classification. New York: Oxford University Press-Washington, DC: American Psychological Association
• Seligman, M. E. P., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. Am Psychol
• Seligman E.P, Angela Lee Duckworth, Tracy A. Steen, (2005) POSITIVE PSYCHOLOGY IN CLINICAL PRACTICE
• Yusuf, M. B. (2011). Effects of spiritual capital on Muslim economy: The case of Malaysia. Research on Humanity and Social Science.pp:23-41